19-cu əsrdə yaşamış Ann Syuell İngiltərəmin Norflok qəsəbəsində dünyaya gəlib və sonradan ailəsi ilə birlikdə Londona köçüb. O on dörd yaşında sinir sisteminə bağlı əzələ iflici keçirir və ömrünün sonundək bu xəstəliklə yaşayır. Yazıçı səyahət etməyi sevdiyi üçün ailəsi ona kiçik fayton təsis edir. Bu sayədə Syuell yatağa bağlı qalmaqdan xilas olur. Başqa sözlə desək, atlar onun ayaqları olur...
Təəssürat yazılarında müəlliflə bağlı geniş məlumat vermək hər zaman etdiyim bir şey deyil. Lakin bu kitab və Ann Syuell üçün məmnuniyyətlə istisnaya yol verdim. Çünki kitabın mövzusu birbaşa müəllifin həyatı ilə əlaqəlidir.Hətta o bir yerdə Anna adlı gözəl qız obrazı da yaradıb. Ömrünün böyük bir hissəsini atlarla birgə keçirdiyi üçün onların ağır güzəranını bütün insanlara anlatmaq istəyib. Syuell yazırdı ki, "Məqsədim insanlarda atlara qarşı qayğı və mərhəmət hissləri oyatmaq, fərqindəlik yaratmaqdır". O, yeganə əsəri olan "Qara Köhlən"i həyatının son illərində qələmə alır. Hətta deyilənə görə xəstəliyi ağırlaşdığı üçün kitabın bəzi hissələrini müəllif şifahi şəkildə deyir, anası yazıya köçürür. Kitab yayımlandıqdan 5 ay sonra Syuell həyata gözlərini yumur. "Qara Köhlən" böyük səs-küyə səbəb olur və 50 milyon nüsxə satılaraq klassiklər arasına düşməyi bacarır.
Kitab mağazasında ilk olaraq kitabın adı diqqətimi çəkdi. Üz qabığına nəzər saldıqda məğrur bir at siması ilə qarşılaşdım. At çox gözəl idi, amma, gözlərindəki kədəri görməmək mümkün deyildi. Tərəddüd etmədən aldım. Yaxşı ki, də aldım...
Bəzi kitablar vardır ki, uşaqlıqdan bəri bildiyin, öyrəndiyin dəyərləri, düşüncələri möhkəmləndirər, gücləndirər. Bəziləri də var ki, səni bildiyin şeylərə başqasının gözü ilə baxmağa sövq edər. Bu kitab mənim üçün ikincilərdən oldu...
"Qayışın nə demək olduğunu sən bilmirsən, amma əmin ol ki, dəhşətli şeydir. Başımı dik tutmağı özüm də xoşlayıram, di gəl saatlarla belə gəzmək dözülməzdir. Boynunu döndərə bilmirsən. Elə ağrıyır ki, hər yerin zoqquldayır. Üstəlik, ağzında bir yox, iki dəhnə olur. Mənimki iti idi, dilimi, ağzımın içini yara eləyirdi. Qan axıb, kəndiri də qızardırdı. Ən pisi də o idi ki, bəzən saatlarla sahibəmizin hansısa əyləncədən çıxmasını gözləməli olurduq. Bir balaca hövsələsizlik eləsən, kürəyinə qamçı dəyirdi. Bu isə dəli olmağa bəs edirdi."
Nə vaxtsa hansınızsa bunları düşünübsünüzmü? Atların hisslərinin olduğunu, ağrıdıqlarını, yorulduqlarını, qayışa, gözlüyə, qamçıya nifrət etdiklərini ağlınızdan keçiribsinizmi?
Bu kitabda biz Qara Köhlənin diliylə bütün atların çəkdiyi əzab-əziyyətlərə şahid oluruq. Ağıllı, həlim və xoşxasiyyət bir at olan Qara Köhlən çox yerlər gəzir, yaxş ya da pis müxtəlif insanlarla qarşılaşır. Getdiyi əksər yerlərdə insanların heyvanlara qarşı zorakılığına şahid olur.
"Axşam yazıq Skay küçüklərini gətirdi. Onlardan qan axırdı, zəngildəyirdilər. Hamısının quyruqlarını kəsmişdilər. Yaraşıqlı qulaqları daha yox idi.
Görəsən, niyə insanlar sərt görünsün deyə öz uşaqlarının qulaqlarını kəsmirlər? Niyə onların burunlarının uclarını kəsmirlər ki, cəsur görünsünlər? İnsanlar başqalarının hisslərini də nəzərə almalıdırlar. Onların nə ixtiyarı var Tanrının yaratdığı canlının formasını dəyişib, ona əzab-əziyyət versinlər?"
Biz insanlar ətrafımızdakı canlıları şəxsi əşyamız və ya malımız kimi qəbul edirik.
Bu sətirləri içim ürpərərək oxudum. Heyvanların bu cür istismarını onların dili ilə oxumaq ürək ağrıdıcı idi. Atların başlarına qayış, gözlərinə gözlük bağlanması, qamçılanması insan övladının hələ də vəhşi olduğuna dəlalət edir. Və acınacaqlısı da odur ki, bu sadaladıqlarımın hamısı insanlar üçün sıradan və normal şeylərdir. Hətta bu qrupda da belə, bu yazını oxuyub " Hə, nə olsun, atdı da. Ata qamçı vurarlar. Bu qədər şişirtməyin" şəklində düşünənlər olacaq. Amma əgər siz bu kitabı oxusanız, onların dünyasına boylansanız necə əziyyyət çəkdiklərini anlayacaqsınız. Başa düşəcəksiniz ki, heç bir at bizə xidmət etmək üçün yaranmayıb.
Kitabın toxunduğu həssas nüanslar indiki kitab sektorunda ehtiyac duyulan mövzulardan biridir. Bu baxından 3 alma nəşriyyatını təbrik etmək olar. Sırf uşaq ədəbiyyatı üçün çalışan nəşriyatlar mənim üçün həmişə bir addım öndədir. Orjinal adı "Black Beaty" olan "Qara Köhlən " uşaqlar üçün olduqca əhəmiyyətli əsərlərdəndir. Bu kitabı uşaqlara oxutdurmalı, onlarda canlılara qarşı fərqindəlik yaratmalıyıq ki, bəlkə gələcəkdə heyvanların istismarına son qoya bilək. Axıcı hekayəsi, rəvan dili ilə heç yormadı bu kitab məni. Tərcüməsi də uğurludur. Bu mənada uşaqlarınız üçün əla seçimdir deyə bilərəm. Kitab əsasında çəkilmiş cizgi filmi də var. Arzu etsəniz izləyə bilərsiniz.
Ürəyində canlılara qarşı azacıq da olsa, qayğı, mərhəmət və sevgi olan hər kəs əminəm ki, bu kitabı təsirlənmədən bitirə bilməz. Heç bir canlının istismar olunmadığı bir dünya diləyi ilə hər kəsə xoş mütaliələr!
29.06.2018
